روش دلفی چیست و چه کاربردی دارد ؟

روش دلفی چیست؟

روش دلفی یکی از متدهای جمع آوری اطلاعات است. این روش حالتی پیش بینی گونه دارد. به بیانی روش دلفی برای تحقیقاتی به کار گرفته می شود که ما اطلاعات دقیق و آمار خاصی از مساله و تحقیق نداریم. بنابراین از عده ای خبره در زمینه مساله و تحقیق خود استفاده می کنیم تا به اجماع و نتیجه گیری نهایی برسیم. این روش شامل مراحل متعددی است و صحت اطلاعات نهایی در این شیوه کاملا به میزان تسلط خبرگان بر موضوع مساله و تحقیق وابسته است.

تاریخچه روش دلفی

امروزه روش دلفی یکی از شیوه های حل مساله و جمع آوری اطلاعات در رشته های مدیریت و اقتصاد، خصوصا در رشته مدیریت کسب و کار به شمار می رود. این روش ابتدا در بخش تحقیقات نظامی آمریکا به نام RAND (Research & Development) مورد استفاده قرار می گیرد که خلق آن به نام دالکلی و هلمرده در سال 1950 باز می گردد. در نهایت بعد از حدود ده سال این شیوه افشا شده و در سایر رشته ها مورد مصرف قرار گرفته است.

نام گذاری دلفی

دلفی نام معبدی در شهر دلف یونان است. این معبد به الهه آپولون متعلق بوده و کاهنان این معبد به پیش گویی معروف بوده اند. روش دلفی نیز در پی یافتن پاسخ صحیح و اطلاعات درست به شیوه ای پیش گویانه، در خصوص مسائل است، از این رو نام معبد دلفی را بر این روش گذاشته اند.

ساز و کار روش دلفی چگونه است؟

ابتدا افرادی خبره در زمینه مساله خود را انتخاب می کنیم. این که افراد انتخاب شده تا چه حد خبره و دانا هستند بسیار حائز اهمیت است. لذا این گام مهم ترین گام است و باید در انتخاب این گروه دقت عمل زیادی به خرج داد. تعداد اعضا گروه خبرگان می تواند بین پنج تا بیست نفر باشد. سپس پرسشنامه ای را تهیه می کنیم و آن را از نظر ساختار مورد بازبینی قرار می دهیم. این پرسشنامه را به گروه خبرگان ارسال می کنیم. این گروه بدون ذکر نام و نشان خود پرسشنامه را پر می کنند و برای تیم مدیریت و نظارت می فرستند. در این پرسشنامه بخشی وجود دارد که خبرگان سوالات و نکاتی که در پرسشنامه قید نشده اند را می توانند اضافه کنند. بعد تیم نظارت و مدیریت پاسخ های ارسالی را دریافت کرده و مورد بررسی قرار می دهند. نکات و سوالات زائد از دید خبرگان را حذف می کنند و بخش های جدید پیشنهادیِ این اعضا را اضافه می کنند. سپس پرسشنامه ای جدید و با ساختاری حرفه ای تر ایجاد می کنند و مجددا برای اعضا تیم خبرگان می فرستند. در این مرحله مطابق سری قبل خبرگان سوالات را پاسخ می دهند و موارد حذف و اضافه را ذکر می کنند. و در نهایت پاسخ را به طور ناشناس برای گروه ناظر ارسال میکنند. این روش و سیکل آن قدر ادامه پیدا می کند تا نظر خبرگان به یک جمع بندی و اجماع برسد و اطلاعات و نظرهای آن ها همگرا شود.

چرا باید از روش پیشگویانه استفاده کنیم؟

در بسیاری از تحقیقات رویکرد حل مساله به ناچار جنبه پیشگویانه به خود می گیرد. چرا که زمینه تعدادی از موضوعات مورد بررسی، آینده پژوهی است و این مسائل نیاز به سنجش و برآورد آمار و اطلاعات آینده دارند. در این حالت تنها راهی که برای گمانه زنی نسبت به آینده وجود دارد استفاده از افرادی است که به قدر کافی در زمینه مورد بحث شایستگی ادعا و نظردهی را داشته باشند.

برای مثال فرض کنید در خصوص تکنولوژی جدیدی تحقیق انجام می دهیم. چیزی که در حال حاضر در بازار و بین فناوری های موجود دیده نمی شود. بنابراین چیزی برای مشاهده نیست و باید بر اساس نظر افرادی حرفه ای و شایسته در زمینه  مد نظرمان سوالاتی را بپرسیم. در این راستا اگر این افراد را کنار هم جمع کنیم، بکر بودن نظر افراد تحت الشعاع قرار می گیرد. لذا تلاش می کنیم نظرسنجی را به گونه ای جلو ببریم که پاسخ های دقیق تر و موثرتری دریافت کنیم. در این میان اهمیت خلاقیت اطلاعات و کشف ایده های نوین بسیار مطرح است. یکی از دلایلی که افراد پرسشنامه ها را بدون نام و نشان پر می کنند همین است. چرا که یک ایده و خلاقیت صرف ارزشی که ایجاد می کند مورد بررسی و قضاوت قرار می گیرد، لذا جهتگیری و دیدگاه های متعصبانه در این نظرسنجی رنگ می بازند.

در این روش نکات مهمی وجود دارد که روش دلفی را به یک شیوه جذاب و قابل توجه برای مدیران تبدیل کرده است. یکی از این موارد این است که الزامی به کنار هم قرار گرفتن خبرگان و کارشناسان نیست. این امر باعث می شود کسی از ذهنیت سایر افراد مطلع نشود و بدون ترس از رد شدن نظر خود یا اشتباه بودن پاسخ خود بتواند آزادانه ایده و نظر خویش را بیان کند. نکته دیگر این است که معمولا در جمع خبرگان، افرادی که به علت برجستگی و تخصص یا شخصیت کاریزماتیک خود سکان اعمال نظر را در دست می گیرند، در روش دلفی نمی توانند جمع را همسوی خود کنند. چرا که کسی از نظر آن ها اطلاعی ندارد و هر فرد کاملا بر پایه تخصص و ایده های فردی نظر و عقیده خود را بیان می کند.

جذابیت این روش پاسخ دهی گروهی و همزمان محرمانه بودن نظر خبرگان آن است که کمک می کند بعد از هر بار پاسخ دهی، خبرگان با نظر افرادِ هم رده خودشان آشنا شوند. و این امر در این شرایط که هیچ کس اطلاعی از نام پاسخ دهندگان ندارد بر جذابیت و نتیجه بخشی هر چه بیشترِ این شیوه می افزاید.

در اولین پیامی که خبرگان دریافت می کنند، بیشتر اطلاعات حاصل از ادبیات موضوع و مطالب کلی است. ایشان ضمن مطالعه این مطالب، موارد بیشتری بر آن می افزایند. در پیام بعدی که آن ها دریافت می کنند مجموعه ای از مطالب جدیدی که توسط هر خبره اضافه شده است نیز به چشم می خورد. و این روند تا نهایی و هم سو شدن نظرها اطلاعات به همین شیوه مدام پخته و اصلاح می شود. مراحل اصلاح و پرسش مجدد معمولا بین سه الی پنج دوره است.

مزایای روش دلفی:

• در این روش هزینه  گزافی برای گردآوری اعضا تیم خبرگان صرف نمی شود.
• روش دلفی انعطاف پذیر است و افراد می توانند در هر زمان و مکانی با فراغ بال به پرسش ها پاسخ دهند. در بسیاری از اوقات خبرگان ممکن است در نقاط دوری از یکدیگر باشند و هماهنگ کردن اعضا برای حضور در یک زمان مشخص تا حدی مشکل است. لذا روش دلفی این مساله را حل کرده است.
• در روش دلفی همگرایی به نظر عده خاصی از خبرگان چه به لحاظ تعصب، چه دلایل کاریزماتیک صورت نمی پذیرد. پس ایده و نظر افراد مختص خودشان است و جهتگیری وجود ندارد.

معایب روش دلفی:

• روش استانداردی نیست. از ابتدای امر خبرگان بر اساس معیارهای نه چندان استانداردی گزینش می شوند و در ادامه و سایر مراحل نیز این استاندارد نبودن به چشم می خورد.
• افراد متعهد و کارشناسی را می طلبد که همکاری لازم را به عمل آورند و با دلسوزی کار را پیش ببرند.
• ممکن است ایده ها پختگی لازم را نداشته باشند و نسبت به روش های جمعیِ حضوری عمیق نباشند.
• تعمیم دهی در روش دلفی وجود ندارد و این نیز یک نقص است.
• نظارت کنندگان با اعمال نظر شخصی پاسخ ها را کنترل می کنند و این می تواند تا حدی بکر بودنِ اطلاعات و نظریات خبرگان را تحت تاثیر قرار دهد.
• به جهتِ رو در رو نبودنِ روش، ممکن است برخی از خبرگان دچار ابهام و سختی در پاسخگویی شوند. در این شرایط به طبع پاسخ های چندان روشن و قابل توجهی هم نخواهیم داشت.

مراحل روش دلفی به اختصار:

1. تعیین هدف پژوهش و این که به چه سوالاتی قرار است در نهایت پاسخ دهیم. این مرحله کمک می کند گروه ناظر کمتر به حاشیه کشیده شوند. در واقع یک معیار برای سنجش و کنترل گروه ناظر پدید می آید.
2. تعیین ساختار کلی و زمان بندی های لازم بسیار مهم است. در این مرحله به تعداد دوره های تکرار پرسشگری و زمان بندی مورد نیاز برای دریافت و ارسال اطلاعات پرداخته می شود.
3. تعیین خبرگان و کارشناسان مرحله جدی و حائز اهمیتی است که باید با در نظر گرفتن معیارهای شفافی انجام گیرد. در این گام تخصص و نکات مهمِ مربوط به هر خبره کاملا بررسی و ثبت می گردد.
4. مرحله بعد طراحی و ارسال پرسشنامه ها به خبرگان است. پرسشنامه به صورت تعدادی سوال باز است که معمولا سی دقیقه زمان برای پر کردن آن کافی است. دریافت پاسخ ها باید پیگیری ناظران اجرا همراه باشد.
5. طراحی و ارسال پرسشنامه دور دوم زمان بر تر از مرحله اول است. در این مرحله بر اساس پاسخ های دریافتی از خبرگان در گام پیش، نسخه جدید به دست آمده است. پاسخ سوالات جدید می تواند با استفاده از طیف لیکرت گزینه بندی شود.
6. در این گام و شاید تا دو گام بعد، همچنان مرحله طراحی و ارسال پرسشنامه را داشته باشیم. هر مرحله نسبت به مرحله قبل تر، سوالات و پاسخ ها هدفمندتر، همگراتر و پخته تر می شوند.
7. مرحله تحلیل و انتشار نتایج آخرین حرکت از روش دلفی است. در این نقطه بر اساسِ داده های آماریِ دریافت شده از خبرگان تحلیل های علمی انجام می شود و نتایج نهایی منتشر می گردد. همانطور که پیش تر ذکر شد سوالات توزیع شده در پرسشنامه ها بر اساس طیف لیکرت گزینه بندی شده اند و این امر ما را برای داشتن پاسخ های نسبتا علمی تر و سنجیده تر یاری می کند.

برای هر تحقیق و پژوهشی روش های متعددی را می توان به کار برد. آن چه اهمیت زیادی دارد این است که با توجه به شرایط مساله، بهترین روش حل مساله را به کار ببریم. روشی که هم نتایج مطلوب و مفیدی به ما بدهد و هم با شرایطِ ما برای انجام تحقیق مطابقت داشته باشد. بنابراین اگر مزایای روش دلفی نسبت به معایبش برای ما ارزنده است، و با شرایط حل مساله ما همخوانی دارد، می تواند یکی از بهترین روش های تحقیق در مسیر آینده پژوهی باشد.