رایگان شروع کنید
درخواست استخدام
درخواست مشاوره
با انواع ساختار سازمانی آشنا شوید
با انواع ساختار سازمانی آشنا شوید
فرض کنید وارد شرکت یا سازمانی می‌شوید. فرقی هم نمی‌کند ارباب رجوع باشید یا یک کارمند تازه وارد. برای اینکه با محیط جدید آشنا شوید باید اطلاعاتی درمورد فضای کاری و کارمندان به‌دست آورید. شما قبل از هرچیز باید درمورد ساختار شرکت بدانید. مثلا این‌جا چند نفر کار می‌کنند، چه فرد یا افرادی رئیس هستند و چه حوزه‌های فعالیتی وجود دارد.
فقط دراین صورت است که کارتان راه می‌افتد و می‌توانید گلیمی که با خودتان آورده‌اید را از آب بیرون بکشید.
راستش را بخواهید برای شرکت‌ها یا سازمان‌ها هم داشتن یک ساختار سازمانی مفید و واجب است؛ چراکه می‌تواند آن‌ها را به هدفی که دارند برساند.
دراین مقاله می‌خواهیم درمورد انواع ساختار سازمانی و انواع چارت سازمانی برایتان توضیح دهیم. قرار است ببینیم هر کدام از ساختارهای سازمانی چه ویژگی‌هایی دارند و برای چه پروژه یا شرکت‌هایی مناسب هستند. اگر شما هم به این حوزه‌ها علاقه دارید تا انتهای مقاله همراه ما شوید.
ساختار سازمانی چیست؟
هر شرکت یا سازمانی که فکرش را بکنید برای رسیدن به هدفی شکل گرفته است و قرار است فعالیت کند. مثلا یک شرکت مهندسی را درنظر بگیرید که در زمینه‌ی ساخت تاسیسات زیربنایی فعالیت می‌کند. شرکت باید وظایف و مشاغل را طوری دسته‌بندی و هماهنگ کند، که به بهترین شکل و در کم‌ترین زمان به هدفش برسد.
بنابراین باید وظایف شغلی هرکدام از کارکنان و مهندسان را مشخص کند، درمورد عملکردهایشان تصمیم بگیرد و درنهایت معلوم کند هر کارمند به کجا و چه کسی باید پاسخگو باشد.
همه‌ی این‌ها در ساختار سازمانی آن شرکت معلوم خواهند شد.
چه فاکتورهایی روی انتخاب ساختار برای سازمان تاثیر دارند؟
واقعیت این است که همه چیز به این سادگی نیست و قبل از انتخاب ساختار سازمانی باید به این موارد توجه کرد:
- سازمان چه کاری انجام می‌دهد؟
- اندازه‌ی سازمان چقدر است؟
- چه تعداد کارمند دارد؟
- درآمد سازمان یا شرکت چقدر است؟
- شرکت چه امکاناتی در اختیار دارد؟
- پراکندگی جغرافیایی سازمان چگونه است؟
- کسب‌وکار سازمان از چه نوعی است و تنوع محصولاتش به چه شکل است؟
بیشتر بخوانید: ۱۰ شرکت با جذاب‌ترین فرهنگِ سازمانی
ساختار سازمانی چه انواعی دارد؟
ساختارهای سازمانی تا دل‌تان بخواهد زیاد هستند ولی چند مدل اصلی و کلی بیشتر ندارند. درواقع اصول اولیه‌ی ساختارهای سازمانی چند تا بیشتر نیستند. ما در این مقاله سایت تسکولو چهار تا از مهم‌ترین ساختارهای سازمانی را بررسی می‌کنیم:
- ساختار وظیفه‌ای( Functional)
- ساختار بخشی (Divisionsl)
- ساختار ماتریسی (Matrix)
- ساختار وظیفه‌ای_ مسطح (Flatarchy)
ساختار وظیفه‌ای؛ متداول‌ترین انواع ساختار سازمانی
ساختار وظیفه‌ای در بیشتر سازمان‌ها فرمانروایی می‌کند. در این ساختار کارمندها را براساس توانایی‌هایی که دارند و مهارت‌هایی که به‌دست آورده‌اند در گروه‌های گوناگون دسته‌بندی می‌کنند. هر کارمندی هم با تمام توان به حوزه‌ی تخصصی خودش می‌چسبد و کار می‌کند.
هر کارمند باید به مدیران بالادستی خودش جواب پس بدهد و این سلسله مراتب تا سطح مدیران اصلی ادامه پیدا می‌کند.
به‌علاوه در ساختار وظیفه‌ای، سازمان‌ها براساس حیطه‌ی فعالیت‌شان به بخش‌های کوچک‌تری مثل بخش مالی، منابع انسانی، بازاریابی و... تقسیم می‌شوند و در بیشتر مواقع با بخش‌های دیگر سروکاری ندارند. البته همین موضوع گاهی باعث به‌وجود آمدن مشکلاتی می‌شود و ممکن است باعث شود بخش‌های مختلف نتوانند به‌راحتی روی پروژه‌های مشترک کار کنند.
ساختار بخشی ساختاری که در سطح شرکت‌های خیلی بزرگ جواب می‌دهد
بعضی شرکت‌ها آنقدر عریض و طویل هستند که در یک زمان چندین هدف هم‌سطح را دنبال می‌کنند و بیشتر مواقع این هدف‌ها ربط چندانی هم به‌هم ندارند. ازطرفی گاهی آنقدر دامنه‌ی فعالیت‌شان گسترده می‌شود که به شهرها و کشورهای دیگر کشیده می‌شود.
شرکت جنرال الکتریک معروف دقیقا از همین شرکت‌ها است. این‌ها باید ساختارهای سازمانی ویژه‌ای داشته باشند. در این شرکت‌ها هر دپارتمان یا بخشی چنان گسترده است که مثل یک شرکت جدا اداره می‌شود و حتی بخش کنترل منابع، بودجه و... جداگانه‌ای هم دارد.
در ساختار بخشی این شرکت‌ها، هر دپارتمان یک یا دو مدیر اصلی دارد که فقط همین یکی دو نفر با مدیران شرکت مادر در ارتباط هستند و در بقیه‌ی موارد همه‌ی تصمیم‌ها در سطح دپارتمان گرفته می‌شود و نیاز به تایید از راس شرکت نیست.
در ساختار بخشی، ارتباط خاصی بین دپارتمان‌ها برقرار نمی‌شود و کارهای حسابداری و مالیاتی هم پیچیدگی‌های خاص خودشان را پیدا می‌کنند.
بیشتر بخوانید: کارآفرین‌های سازمانی را بشناسید، قبل از اینکه شما را ترک کنند
ساختار سازمانی ماتریسی ؛ یک ساختار ترکیبی پرکاربرد
ساختار ظیفه‌ای که معرف حضورتان است؛ همان ساختار سازمانی سلسله مراتبی که از مدیران ارشد تا کارمندان معمولی را به‌ترتیب از بالا تا پایین دربر می‌گیرد. این ساختار زمانی که با ساختار پروژه‌ای ترکیب شود ما را به ساختار ماتریسی می‌رساند.
شرکت مهندسی را یادتان است؟ در این شرکت هر کس پست و وظیفه‌ای دائمی دارد و تمام مهندس‌ها و کارمندان همیشه وظیفه‌ی ثابتی دارند و با مدیران بالادستی‌شان هماهنگ هستند.
البته وظایف کارکنان به همین جا ختم نمی‌شود چون شرکت چند وقت یک‌بار با پروژه‌های موقت در بخش‌های دیگر و... همکاری می‌کند و اعضا باید به‌طور موازی در این پروژه‌ها هم فعالیت کنند و طبیعی است که قرار است به مدیران آن پروژه‌ها هم به‌طور موقت گزارش کار بدهند. درواقع کارکنان با ساختار سازمانی ماتریسی طرف هستند و دانش و مهارت‌شان را به‌طور همزمان دراختیار پروژه‌های مختلف می‌گذارند.
ساختار سازمانی ماتریسی ساختاری چالش‌زا است و به هماهنگی و توانایی زیادی ازطرف کارکنان نیاز دارد ولی درعین‌حال می‌تواند به‌نفع پیشرفت شرکت و رشد مهارت‌ها و توانایی شخصی کارکنان باشد.
ساختار سازمانی وظیفه‌ای_ مسطح بهترین انتخاب برای استارتاپ‌ها
این ساختار سازمانی میانه‌ی خوبی با پرورش خلاقیت و نوآوری در شرکت‌ها دارد. سطوح مدیریتی پیچیده در این ساختار سازمانی دیده نمی‌شود و قرار است اعضا در یک مرکز رشد و نوآوری در کنار هم کار کنند، ایده‌های جدید بدهند و از خلاقیت‌شان برای رشد و پیشرفت شرکت استفاده کنند.
در ساختار وظیفه‌ای مسطح گروه‌های هم‌سطح کاری تشکیل می‌شوند و فضایی برای پیشبرد اهداف شرکت دنبال می‌کنند. این ساختار سازمانی درصورتی می‌تواند موفق باشد که اعضا روی روش‌های همکاری توافق داشته باشند وگرنه روابط کاری به‌سرعت گیج کننده و آسیب‌زا می‌شوند.
ساختار سازمانی شرکت‌های بزرگی مثل لینکدین، گوگل و... این روزها ازنوع وظیفه‌ی- مسطح است.
چارت سازمانی چیست؟
ساختار سازمانی شرکت‌ها و سازمان‌ها را باید به چشم ببینیم تا بتوانیم اطلاعات سریعی از نحوه‌ی طراحی سازمان، تعداد سطح‌ها، تعداد کارمندها، جایگاه هر کارمند و... به‌دست بیاوریم.
بنابراین لازم است نمونه‌ی گرافیکی ساختار سازمانی تهیه شود و دراختیار کارمندان، ارباب رجوع و... قرار بگیرد. به این نمونه‌ی گرافیکی ساختار سازمانی، چارت سازمانی گفته می‌شود.
چارت سازمانی به انگلیسی Organizational Chart ترجمه می‌شود و تصویر واضحی از ارتباطات، سلسله مراتب، اختیارات، اطلاعات اعضا، عکس و... ارائه می‌دهد.
نمونه چارت سازمانی را حتما در سازمان‌ها یا شرکت‌های مختلف دیده‌اید؛ اما یک چارت چه فوایدی برای اعضا و سازمان دارد؟
- ساده است.
- راه‌گشا است و همه از جمله کارمندان جدید، مدیران و... را از سردرگمی و فشار مضاعف راحت می‌کند.
- چارت سازمانی شرکت کار برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و.. را آسان می‌کند.
- اطلاعات موجود در چارت سازمانی شرکت به کار برنامه ریزی برای نوسازی و تجدید ساختار سازمان می‌آید.
- باعث افزایش بهره‌وری کارمندان می‌شود.
- باعث افزایش رضایت کارمندان می‌شود.
و...
بیشتر بخوانید: ۱۳ روش موثر برای افزایش درگیری شغلی کارمندان‌تان
انواع چارت سازمانی که در شرکت‌ها استفاده می‌شوند
دراینجا درمورد 4 تا از مهم‌ترین چارت سازمانی شرکت ها و سازمان‌ها برایتان بیشتر توضیح می‌دهیم.
- چارت سازمانی سلسله‌مراتبی
در این چارت اعضا از بالا به پایین مشخص می‌شوند. نام و مشخصات مدیران ارشد در بالا مشخص می‌شود، سپس به معاونان و مدیران هر بخش می‌رسد و درنهایت تا سطح کارمندان معمولی در پایین چارت ادامه پیدا می‌کند.
- چارت سازمانی ماتریسی
در بعضی شرکت‌ها افراد با مهارت‌های مشابه در یک گروه قرار می‌گیرند. مثلا شرکتی که درموردش توضیح دادیم را به‌یاد بیاورید. در این شرکت گروه‌هایی از مهندسان با توانایی‌ها و تخصص‌های شبیه به‌هم در یک گروه قرار می‌گیرند و علاوه‌بر همکاری با مدیران دائمی شرکت باید با مدیران پروژه‌ها هم هماهنگ باشند.
چارت چنین شرکت‌هایی به‌شکل ماتریسی تهیه می‌شود.
- چارت سازمانی درختی یا افقی
در این نوع چارت اطلاعات مدیران ارشد سازمان در سمت چپ قرار می‌گیرد و بقیه‌ی اعضا براساس ساختار سازمان با شاخه‌ها به مدیران مربوط به خودشان متصل می‌شوند. این نوع چارت‌ها به‌کار مدیران پروژه‌هایی می‌آید که گزارش‌های متعددی از بخش‌های مختلف دریافت می‌کنند و اغلب هم قدرت خیلی زیادی دارند. چارت درختی بیشتر به‌کار پروژه‌های موقت می‌آید و می‌تواند برنامه‌ریزی‌های دقیق را پوشش دهد.
- چارت سازمانی افقی مسطح
شرکت‌های کوچک یا استارتاپ‌ها لایه‌های مدیریتی خاصی ندارند و اغلب پیچیده نیستند. چارت سازمانی این شرکت‌ها می‌توانند به شکل افقی و هم‌سطح یا حبابی تهیه شوند. در این چارت اعضا بیشتر براساس تخصصی که دارند مشخص می‌شوند و در بیشتر مواقع تصمیم گیری مستقل دارند.
بیشتر بخوانید: درگیری شغلی کارمندان چه مزایایی برای شرکت شما دارد؟
حرف آخر
وسعت کار و تعداد کارمندان بعضی شرکت‌ها آنقدر کم است که به‌راحتی و بدون دردسر می‌توانند اهداف کوچک‌شان را دنبال کنند. اما شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ‌تر برای رسیدن به هدف‌هایی که دارند باید نیروهایشان را به بهترین شکل سازماندهی کنند و برای این‌کار به یک ساختار سازمانی مشخص نیاز دارند. ساختاری که در آن نقش‌ها و وظایف مشخص باشد و درنهایت معلوم شود گزارش‌های سازمان کجا و به چه کسانی باید ارائه شود.
ساختار سازمانی بعد از مشخص شدن باید به‌صورت گرافیکی تهیه شود و دراختیار همه‌ی کارکنان، مدیران و... قرار گیرد. به نمونه‌ی گرافیکی ساختار سازمانی، چارت سازمانی گفته می‌شود، وجودش برای شرکت‌ها ضروری است و البته فواید زیادی هم دارد.
دراین مقاله از سایت تسکولو در مورد انواع ساختار سازمانی توضیح دادیم و به‌طور کامل درمورد انواع چارت سازمانی گفتیم. اطلاعات این مقاله بیش از هرچیز به‌کار شرکت‌ها و استارتاپ‌های نوپا می‌آید و می‌تواند در رسیدن به هدف‌هایی که دارند یاری‌شان کند. اگر درحال تاسیس شرکت یا راه‌اندازی استارتاپ هستید حتما این مقاله را بخوانید و براساس شرایط‌تان نوع ساختار سازمانی‌تان را مشخص کنید.
